Nettet koker – strømmålere i galopp

Essay 26.11.2025: Eit satirisk essay om watt, vilje og menneskeleg varme. Når kaffetrakteren må planleggje døgnrytmen etter kraftbørsen, og husholdningens største draum er å nå trinn 1 i effektstigen, da har noko gått skeis i straumlandet.

I Nettet koker – strømmålere i galopp vender Steinar Askelien den satiriske lykta mot energiverk, byråkratar og oss sjøl – dei trufaste forbrukarane som sit i pysj og ventar på lågprisvind.

Gjennom humor, selvironi og menneskeleg varme viser han korleis det norske straumsystemet ikkje berre måler effekt, men tålmod, vett og vilje.

Eit essay til å le av, gruble over – og kanskje halde seg litt varm på.

Illustrasjon: Strømmarked, av T. Vestaas

Av Steinar Askelien, publisert 25.11.2025

Når selv kaffetrakteren må følge døgnrytmen til kraftbørsen, og husholdningens olympiske

drøm er å nå trinn 1 i effektstigen, da er det ikke strøm vi mangler – men fornuft.

Bak alle leidningar, målarar og kommunale utbytte finst eit merkeleg kretsløp der

mennesket sjølv er blitt energikjelda – ein liten, varm generator av humor, håp og

motstand.

Dette er historia om budeia, byråkratiet og det norske forsøket på å spare seg til

forstanden. Eit sviande satirisk essay om watt, vilje og den evige kampen mellom lys og

lommebok.

Strøm, skyld og skjulte eigera

Vi står der – igjen – med kaffetrakteren i neven og eit blikk som flakkar mellom

stikkontakten og strømmålaren som eit nervøst ekorn på tur i sikringsskapet.

Ikkje berre det digitale nettet – men sjølve strømnettet, dette mystiske spindelvevet som

e eigd av noko som heite nettselskapet, som på snedig vis alltid har ei anna adresse, men

same logo som energiverket.

Dei påstår at dei ikkje tener på strømprisen.

Nei da. Dei tener berre på å eige leidningan.

For leidninga i Norge, det e som gull – du kan ikkje ete dem, men du betaler like forbaska

for at nokon skal passe på dem.

Så her sitt vi då, små watt-slava, og prøva å navigere i dette prisregulerte villnisset.

Det e ikkje lenger strømforbruk, det e strømstrategi.

Vaskemaskina har fått eigen timeplan, og oppvaskmaskina – ho går som eit nattleg

korprosjekt i metallisk dur.

Sjakk matt med stikkontakta

Det e tysdag, klokka e 18:03, og nettet gløde som ein overarbeida jernbanesvitsj.

Du skal betale mest når du bruke mest, men berre når mange andre også bruke mest,

som du ikkje veit når e – fordi dei veit det ikkje sjøl.

Det e som å spele ludo med blinde terningar for kvart kast,

eller sjakk med stikkontaktar – der du alltid blir sjakk matt.

Om kontakta e kvit eller svart, det spelar ingen rolle.

Og så kom effekttariffen, sjølve kronjuvelen i byråkratiets skattkiste. Dei seie vi skal

prøve å komme oss ned til trinn 1, den olympiske pallplassen for strømbrukara – der

gullmedaljen delast ut for å leve som ein munk i ein iskald hule, med telys og ullsokka.

Ei omvendt seier, der den som bruke minst strøm vinn retten til å bruke litt meir.

Trinnsystemet: Ein olympisk øvelse i energisk ydmykheit

Det seiast at Norge e eit land av fjell, fjorda og fornybar framtid.

Men det e også landet der vi måler kvar elektrisk bevegelse med eit moralsk måleband.

Trinnsystemet, dette byråkratiske mesterverket, e ikkje berre ei tariff – det e eit livssyn.

Trinn 1: Dei opplystes veg.

Du bur aleina, i ei mørk hytte, med vedomn, ullpledd og ei djup kjærleik til mørketida.

Trinn 2: Den håpefulle middelklassen.

Småbarnsforeldre med hodelykt og termostatfrykt. Dei står hos Clas Ohlson og spør:

«Trur du denne sparepæra redda oss frå trinn 3?»

Trinn 3: Syndens dal.

Her e alt tapt. Oppvaskmaskina går før klokka 22:00, tørketrommelen durer som ei

dommedagstromme, og du har tent stearinlys – men dei tel også som varme!

Kommunal kretsløpsøkonomi: Frå lommebok til lommebok

Kommunen eig nettselskapet.

Nettselskapet eig nettet.

Nettet eig oss.

Utbyttet flyt tilbake til kommunekassen – som igjen klaga over at folk ikkje har råd til

strøm.

Eit økonomisk evighetsmaskineri i kommunal innpakning –

eller perpetuum mobile – som Paven ville ha uttrykt det:

Vi betale oss sjøl for a bli fortalt kor dyrt det e a være oss.

Effekttariff og andre norske eventyr

Huske du eventyra frå barndommen – dei med trollet under brua og helten som måtte

krysse med list og mot?

Vel, dagens eventyr heite «Husholdninga som våga å koke poteta klokka 18:00».

«Kven e det som bruke strøm på mi linje?» brøle nettselskapstrollet.

«Det e berre meg, ei lita husmor, som skal lage middag,» svare ho.

«Ikkje før etter klokka 22:00, di ufornuftige skapning!»

Og slik leve vi no, i ei verd der strømforbruk e blitt ein moralsk indikator.

Det e ikkje lenger kor mykje du tene som definerer deg, men når du vaska klean.

Mellomspel: Den menneskelege kilowatt

Det vise seg at vi e energikjelder alle saman.

Ein kvilande kropp produsere om lag 80 - 100 watt – nok til å drive ein laptop, eller eit

håp.

24 elevar og ein lærar – eit lite kraftverk: 2000 watt rein, nervøs konsentrasjon og

pubertal friksjon.

I framtidas Norge vil kanskje nettselskapan installere følelsesmålarar på panna til

folk, så dei kan fakturere for “emosjonell overproduksjon”.

«Beklage, du hadde ei heftig diskusjon om karaktera i dag. Det kosta 0,8 kWh.»

Og i eit land der alt som lyse, varme eller røre seg har ein målar, e det berre eit spørsmål

om tid før vi får kroppstariff – ei ordning der dei som tenke for mykje betale mest, og dei

som tar livet med ro får trinn 1.

Slik vil framtidas samfunn finne sin nye elite:

Ikkje dei rikaste, men dei rolegaste.

Dei med lav puls, lun humor og jamn wattføring.

Ei ny olympisk grein: kvilande energiminimum.

Sigrid Budeia og den økologiske watt

Langt der inne i fjellheimen, ikkje langt frå Røros, der snøen ligg som isolasjon på alt

med puls, står Sigrid Budeia – voktar av kyr, kulturmelk og kilowatt.

Ho mjølka ikkje berre kyr; ho mjølka systemet med eit smil.

Mens resten av landet febrilsk prøve å nå trinn 1, lar Sigrid gardskatten sove på varmt

fjøsstrø, henta varme frå myse, og driv heile fjøset på kroppsvarme, tolmod og tette

kulturprosessar.

Nettselskapan hate ho.

Dei skjønne ikkje korleis nokon kan ha nullforbruk og likevel lys i fjøset.

Men det e ikkje strøm – det e indre glød, fermentert over generasjona.

Når dei sende ho nye effekttariffa, svara ho ikkje med klagebrev,

men med eit glas heimelaga kefir og orda:

«Her har du noko ekte forandring, gutt. Den boble.»

Ho er, på sitt vis, den levande utgåva av Røros Meieri – eit einaste stort, pustande kar av

tette kulturar og langsamt liv.

Der oppe i fjellbygda går alt sin eigen gang: mjølka, snøen, stillheita – og Sigrid sjølv, som

står i døra med same lune smil som ostemesteren nede på meieriet.

For der dei fleste jaktar energi, har ho allereie funne varmen – i kultur, i katthår og i

kefir.

Og medan kulturmjølka står og godgjer seg i trekarane, stig lyden av luren frå fjellet:

Der oppe blæs Pillar-Guri sin evige tone – ikkje for å varsle fienden, men for å minne oss

om at ekte energi aldri kjem på faktura.

Tette kultur

Oppe på Røros, der fjellet puste tungt av vinter og vilje, står tankan på Røros Meieri og

småputre.

Her målast ikkje energi i kilowatt, men i tolmod.

Melk blir til kultur, kultur til varme – og alt skjer i sitt eige tempo, heilt utan effekttariff.

Ikkje slik som for oss sør i straumsona – vi som kokar potetene den eine dagen og kjøt

eller fisk den neste, berre for a spreie forbruket jamt utover. Og nede i det digitale

dalsøkket skriv Harvest om «brune spor i naturen» – eit poetisk spark til oss som trur vi

kan leve grønt utan å tråkke litt i det.

Men mens orda renn ut på skjermen, står Røros framleis støtt – tett i kultur, tjukk i

fløyte, og med ei varme som ingen algoritme får målt.

Her må ein la ting stå og godgjere seg, anten det e ost, tid – eller sjølvironi.

Framtidas strømbrukar: Eit sjølvlysande håp

Ein dag, ikkje så langt fram i tid, vil vi vakne til ei ny røynd.

Ei verd der strømmen flyt fritt – ikkje i leidninga, men i menneskesinnet.

For i framtida e alt “smart”: smarthus, smartmålar, smartpris.

Berre vi brukarane står att med kjensla av å være … dumme.

Datamaskina begynne å flimre – kanskje for å spare strøm,

eller kanskje fordi ho ane opprør.

Kanskje nettselskapan går til digitalt motangrep,

slår av lysan for å minne oss om kven som eigentleg styre kretsen.

Men dei kan ikkje slå av humoren, og den går på menneskestrøm.

For i framtidas Norge finst eit nytt håp: strømsolidaritet.

Eit folk som står saman i mørket, bokstaveleg talt, og finne fellesskap i frysinga.

Kanskje e det nett då vi oppdage kva ekte lys e –

det som kjem frå latteren rundt bordet når strømmen går,

og vi for ein gongs skuld slepp å tenke på effekttariffen.

For lyset, kjære medforbrukar, bur ikkje i kontakta.

Det bur i evna vår til å le av galskapen,

parodiere makta,

og halde gnisten levande sjølv når sikringa ryke.

Fakta, for ordens skuld

Det norske kraftnettet e i all hovudsak offentleg eigd.

Staten, fylkeskommunan og kommunan eig mesteparten av produksjonen og nesten alt

nettet som føre strømmen til oss alle.

Private aktøra står for ein liten del – og alle skylde fortsatt på kvarandre.

Slik går kretsløpet – varmt, kaldt, og uendeleg norsk.

Steinar Askelien, foto privat

Steinar Askelien

Pensjonist med blikk på det menneskelege – i både stillheit og støy.

Skriv med varme, undring og eit lite smil – ofte med sjøsprøyt i språket og jord under

neglan.

Busett på Ytterøy, der vinden og orda aldri heilt blir samde om kven som skal få siste ordet – sjølv etter at vinden har teke straumen med seg ut mot havet, eller kor no enn slik energi forsvinn når vinden

trykker på pauseknappen.

Kommentarer? Gå til vår Facebook-side eller send til post@argumentagder.no